“Waarom” een Vlaamse viral uit 1918 nu in uw mailbox valt

waarom coverEnkele dagen geleden kreeg ik van mijn vader, met wie ik al eens graag over politiek praat, een interessante mail met attachment. “Geen grap”, titelde hij, “maar een fotokopie van een boekje uitgegeven in 1918”. De Powerpoint slideshow in bijlage bevat inderdaad de scans van “Waarom”, een 32 pagina’s tellend pamflet uit 1918 van Claudius Severus.
Het propagandistisch boekje doet, bijna 90 jaar na uitgave, via e-mail zijn ronde als ware het een hippe virale campagne. Op het wilde wereldweb wordt het aangeraden, om “leeghoofdige BV-ers, die wat uit hun nek komen lullen over Red de solidariteit een lesje [te] leren in “Vaderlandskunde” of om “voortdurende onwaarheden [over] het onrecht [dat] Vlaanderen wordt aangedaan […] sinds het ontstaan van België […] met harde bewijzen uit de wereld te helpen“.
Waarom gewikt en gewogen
In de publicatie somt schrijver Claudius Severus zijn grieven op met

“[…] de Belgische regeering [die] de bewerker van [is het feit dat er] in geheel Europa geen volk te vinden is dat zoo laag staat onder geestelijk en zedelijk opzicht als het Vlaamse.”

Op de pagina’s die volgen vergelijkt Severus de toestand in Vlaanderen en Wallonië aan de hand van heel wat cijfermateriaal. Dat Vlaanderen er volgens die gegevens in vergelijking met Franstalig België niet goed van af komt, spreekt voor zich. Het valt wel op dat de vergelijking nu eens regionaal, dan weer provinciaal en soms ook lokaal gemaakt worden. De cijfers lijken dan ook met de hand geselecteerd, met als enige doel om een stelling te onderbouwen. Wat waren Severus bronnen? Die staan niet vermeld. Maar of al de nummertjes zelf wel kloppen? Geen idee, dat is zonder bronvermelding en toegang tot heel wat cijfergegevens over België in het begin van de 20ste eeuw niet eenvoudig te verifiëren. Feit is dat “Waarom” propaganda is, geen wetenschappelijk onderzoek.
Historische context
Maar misschien kan de historische context ons iets leren? “Waarom” werd uitgegeven in de Lente van 1918 (cfr. voorpagina). Enkele belangrijke data om de tijdsgeest te schetsen:

  • op 24 oktober 1916 heropent de Duitse bezetter de Gentse universiteit, met Nederlands als voertaal
  • op 4 februari 1917 wordt de “Raad van Vlaanderen” opgericht door extremere (Jong Vlaanderen) en gematigder activisten (de zgn. unionisten).
  • op 3 maart 1917 onderhandelt de “Raad van Vlaanderen” met de Duitse bezetter over onafhankelijkheid voor Vlaanderen.
  • op 21 maart 1917 voert de Duitse bezetter de bestuurlijke scheiding van Vlaanderen en Wallonië in
  • op 22 december 1917 roept de Raad van Vlaanderen de Vlaamse onafhankelijkheid uit. Verschillende bronnen stellen dat het enthousiasme hierover bij de bevolking beperkt was.
  • Op 5 januari 1918 stelt de Raad van Vlaanderen uit haar midden een “Commissie van Gevolmachtigden” samen die de rol van Vlaamse regering op zich neemt.
  • Begin 1918 wordt de 1ste Raad van Vlaanderen op vraag van de Duitse bezetter ontbonden en worden er verkiezingen uitgeschreven voor samenstelling van het orgaan. Aan die verkiezingen (januari tot maart 1918) doen nemen slechts 50.000 kiezers deel.
  • op 25 juli 1918 wordt de Raad van Vlaanderen en de jonge Vlaamse Staat opgeheven door de Duitse bezetter
  • op 11 november 1918 capituleert Duitsland en is de bezetting afgelopen

De datering van het pamflet van Severus impliceert dus dat het werd uitgegeven tijdens de periode van Vlaamse “onafhankelijkheid”, vermoedelijk na de verkiezing van de 2de Raad van Vlaanderen. Dit lijkt bevestigd te worden in de conclusie van het pamflet, op p. 28:

“Dit was uw lot gedurende 85 jaar, Vlaamsche volk, geen vernedering die U gespaard bleef […]. Maar hun rijk is uit, we hebben het gezworen, Vlaanderen is zijn eigen meester. Jong-Vlaanderen is geboren! Zie het oprijzen uit zijne puinen!”

Wie zat achter “Claudius Severus”?
En wie waren de organisaties en mensen achter dit pamflet? Uit de lijst met namen op de voorlaatste pagina vallen onder andere Jong Vlaanderen, Karel Borms, Pieter Tack en Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard op. Jong Vlaanderen was één van de belangrijkste bewegingen in het activisme en was instrumenteel in de oprichting van de Raad van Vlaanderen. Borms (broer van August Borms die in de Raad van Vlaanderen en de Commissie van Gevolmachtigden zetelde), Tack (die mee in de Raad van Vlaanderen zetelde toen die de onafhankelijkheid uitriep en die voorzitter van de Commissie van Gevolmachtigden was) en Domela Nieuwenhuis Nyegaard (Nederlandse dominee, orangist en voorzitter van Jong Vlaanderen) waren vooraanstaande activisten. Claudius Severus zou de nom de plume van Lodewijk Severijns zijn, die ook in de colofon op de laatste pagina vermeld staat.
Daarom?
“Waarom” is samengevat dus politieke propaganda van Vlaamse activisten die daarmee de steun van de bevolking leken te zoeken voor het onder de Duitse bezetting onafhankelijk verklaard Vlaanderen, enkele maanden voordat diezelfde Duitse bezetter de stekker er terug uittrok. Ik weet niet wat dat voor U betekent, maar dat plaatst dit vlugschrift voor mij toch in een heel ander daglicht.
De twijfelachtige betrouwbaarheid van “Waarom” doet echter niets af aan de onbetwistbare achterstelling van Vlamingen begin 20ste eeuw. De strijd die sindsdien bijzonder succesvol is gestreden door gematigder Vlaamse politici, heeft echter zijn vruchten afgeworpen. De staatshervorming is misschien nog niet afgewerkt, maar Vlaanderen is een bijzonder welvarende regio, met eigen politieke organen en nu al verregaande autonomie. Dat Vlaanderen nog steeds binnen de Belgische constructie zit, is sommige Vlaamse-Nationalisten (denk NV-A en Vlaams Belang) een doorn in het oog (mij niet, dat is U ondertussen wel duidelijk veronderstel ik). Op die manier vinden ze aansluiting bij de activisten van Jong Vlaanderen die achter “Waarom” zaten. Maar of ze er goed aan doen zich te beroepen op door (politiek) collaborerende extremisten geschreven christelijk-conservatieve propaganda van tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat is een andere vraag.
P.S.: Ik ben geen historicus, dus als U in bovenstaande feitelijke fouten ziet staan, dan is uw feedback zeker welkom (in de commentaren of via het contact-formulier)!