“Waarom” een Vlaamse viral uit 1918 nu in uw mailbox valt

waarom coverEnkele dagen geleden kreeg ik van mijn vader, met wie ik al eens graag over politiek praat, een interessante mail met attachment. “Geen grap”, titelde hij, “maar een fotokopie van een boekje uitgegeven in 1918”. De Powerpoint slideshow in bijlage bevat inderdaad de scans van “Waarom”, een 32 pagina’s tellend pamflet uit 1918 van Claudius Severus.
Het propagandistisch boekje doet, bijna 90 jaar na uitgave, via e-mail zijn ronde als ware het een hippe virale campagne. Op het wilde wereldweb wordt het aangeraden, om “leeghoofdige BV-ers, die wat uit hun nek komen lullen over Red de solidariteit een lesje [te] leren in “Vaderlandskunde” of om “voortdurende onwaarheden [over] het onrecht [dat] Vlaanderen wordt aangedaan […] sinds het ontstaan van België […] met harde bewijzen uit de wereld te helpen“.
Waarom gewikt en gewogen
In de publicatie somt schrijver Claudius Severus zijn grieven op met

“[…] de Belgische regeering [die] de bewerker van [is het feit dat er] in geheel Europa geen volk te vinden is dat zoo laag staat onder geestelijk en zedelijk opzicht als het Vlaamse.”

Op de pagina’s die volgen vergelijkt Severus de toestand in Vlaanderen en Wallonië aan de hand van heel wat cijfermateriaal. Dat Vlaanderen er volgens die gegevens in vergelijking met Franstalig België niet goed van af komt, spreekt voor zich. Het valt wel op dat de vergelijking nu eens regionaal, dan weer provinciaal en soms ook lokaal gemaakt worden. De cijfers lijken dan ook met de hand geselecteerd, met als enige doel om een stelling te onderbouwen. Wat waren Severus bronnen? Die staan niet vermeld. Maar of al de nummertjes zelf wel kloppen? Geen idee, dat is zonder bronvermelding en toegang tot heel wat cijfergegevens over België in het begin van de 20ste eeuw niet eenvoudig te verifiëren. Feit is dat “Waarom” propaganda is, geen wetenschappelijk onderzoek.
Historische context
Maar misschien kan de historische context ons iets leren? “Waarom” werd uitgegeven in de Lente van 1918 (cfr. voorpagina). Enkele belangrijke data om de tijdsgeest te schetsen:

  • op 24 oktober 1916 heropent de Duitse bezetter de Gentse universiteit, met Nederlands als voertaal
  • op 4 februari 1917 wordt de “Raad van Vlaanderen” opgericht door extremere (Jong Vlaanderen) en gematigder activisten (de zgn. unionisten).
  • op 3 maart 1917 onderhandelt de “Raad van Vlaanderen” met de Duitse bezetter over onafhankelijkheid voor Vlaanderen.
  • op 21 maart 1917 voert de Duitse bezetter de bestuurlijke scheiding van Vlaanderen en Wallonië in
  • op 22 december 1917 roept de Raad van Vlaanderen de Vlaamse onafhankelijkheid uit. Verschillende bronnen stellen dat het enthousiasme hierover bij de bevolking beperkt was.
  • Op 5 januari 1918 stelt de Raad van Vlaanderen uit haar midden een “Commissie van Gevolmachtigden” samen die de rol van Vlaamse regering op zich neemt.
  • Begin 1918 wordt de 1ste Raad van Vlaanderen op vraag van de Duitse bezetter ontbonden en worden er verkiezingen uitgeschreven voor samenstelling van het orgaan. Aan die verkiezingen (januari tot maart 1918) doen nemen slechts 50.000 kiezers deel.
  • op 25 juli 1918 wordt de Raad van Vlaanderen en de jonge Vlaamse Staat opgeheven door de Duitse bezetter
  • op 11 november 1918 capituleert Duitsland en is de bezetting afgelopen

De datering van het pamflet van Severus impliceert dus dat het werd uitgegeven tijdens de periode van Vlaamse “onafhankelijkheid”, vermoedelijk na de verkiezing van de 2de Raad van Vlaanderen. Dit lijkt bevestigd te worden in de conclusie van het pamflet, op p. 28:

“Dit was uw lot gedurende 85 jaar, Vlaamsche volk, geen vernedering die U gespaard bleef […]. Maar hun rijk is uit, we hebben het gezworen, Vlaanderen is zijn eigen meester. Jong-Vlaanderen is geboren! Zie het oprijzen uit zijne puinen!”

Wie zat achter “Claudius Severus”?
En wie waren de organisaties en mensen achter dit pamflet? Uit de lijst met namen op de voorlaatste pagina vallen onder andere Jong Vlaanderen, Karel Borms, Pieter Tack en Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard op. Jong Vlaanderen was één van de belangrijkste bewegingen in het activisme en was instrumenteel in de oprichting van de Raad van Vlaanderen. Borms (broer van August Borms die in de Raad van Vlaanderen en de Commissie van Gevolmachtigden zetelde), Tack (die mee in de Raad van Vlaanderen zetelde toen die de onafhankelijkheid uitriep en die voorzitter van de Commissie van Gevolmachtigden was) en Domela Nieuwenhuis Nyegaard (Nederlandse dominee, orangist en voorzitter van Jong Vlaanderen) waren vooraanstaande activisten. Claudius Severus zou de nom de plume van Lodewijk Severijns zijn, die ook in de colofon op de laatste pagina vermeld staat.
Daarom?
“Waarom” is samengevat dus politieke propaganda van Vlaamse activisten die daarmee de steun van de bevolking leken te zoeken voor het onder de Duitse bezetting onafhankelijk verklaard Vlaanderen, enkele maanden voordat diezelfde Duitse bezetter de stekker er terug uittrok. Ik weet niet wat dat voor U betekent, maar dat plaatst dit vlugschrift voor mij toch in een heel ander daglicht.
De twijfelachtige betrouwbaarheid van “Waarom” doet echter niets af aan de onbetwistbare achterstelling van Vlamingen begin 20ste eeuw. De strijd die sindsdien bijzonder succesvol is gestreden door gematigder Vlaamse politici, heeft echter zijn vruchten afgeworpen. De staatshervorming is misschien nog niet afgewerkt, maar Vlaanderen is een bijzonder welvarende regio, met eigen politieke organen en nu al verregaande autonomie. Dat Vlaanderen nog steeds binnen de Belgische constructie zit, is sommige Vlaamse-Nationalisten (denk NV-A en Vlaams Belang) een doorn in het oog (mij niet, dat is U ondertussen wel duidelijk veronderstel ik). Op die manier vinden ze aansluiting bij de activisten van Jong Vlaanderen die achter “Waarom” zaten. Maar of ze er goed aan doen zich te beroepen op door (politiek) collaborerende extremisten geschreven christelijk-conservatieve propaganda van tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat is een andere vraag.
P.S.: Ik ben geen historicus, dus als U in bovenstaande feitelijke fouten ziet staan, dan is uw feedback zeker welkom (in de commentaren of via het contact-formulier)!

14 thoughts on ““Waarom” een Vlaamse viral uit 1918 nu in uw mailbox valt”

  1. Waarde Heer Futtta.
    Een kwartier geleden ook dat gecopieerde boekje van Claudius Severus, met een kort “Vlaams” commentaar, toegezonden gekregen van een oude schoolkameraad.
    Mijn haren rezen ten berge.
    De historische context die u tot mijn opluchting schetst bevestigt mijn duisterste argwaan, want die oude schoolkameraad komt inderdaad uit een Zwart Nest.
    Ach…

    Reply
  2. Beste Futta – Beste Daan Delle,
    Inderaad, “Waarom” is propaganda. Da’s wel duidelijk. Maar daarom de informatie erin volledig aan de kant schuiven als onbetrouwbaar is niet eerlijk. De verkiezingen zijn juist voorbij, we weten allemaal wat propaganda is. Als zelfs maar de helft van “Waarom” waar is, was het in die tijd nog erger gesteld met vlaanderen als ik dacht. Een achterstelling die u tenminste niet ontkent. En dan gaat het argument van franstaligen dat zij jarenlang vlaanderen gesteund hebben omdat we – wow – in hun fabrieken mochten komen werken, ook niet meer op. De vlaamsonvriendelijkheid van Charles Rogier is trouwens meer dan duidelijk gedocumenteerd, oa. op Wikipedia. En ja, ook ik kom uit een zwart nest. Wil dat zeggen dat ik geen recht van spreken heb?

    Reply
    • middag jan; het punt dat ik (in 2007 alweer) wilde maken is dat “Waarom? Daarom!” als “een lesje in vaderlandskunde” werd rondgestuurd, maar dat die publicatie gezien de context (“door (politiek) collaborerende extremisten geschreven christelijk-conservatieve propaganda van tijdens de Eerste Wereldoorlog”) echt niet als “hard bewijs” kan worden gebruikt.
      “Waarom” is hoogstens een historisch curiosum met enige anekdotische waarde. Het is daarenboven een herinnering aan een tijd dat (een deel van) de Vlaamse beweging verkeerde keuzes maakte die de ontvoogding eerder hebben bemoeilijkt dan vooruit geholpen hebben.
      ivm Charles Rogier; dat is -weer- een heel andere context, niet? we spreken over de Belgische revolutie (pakweg 80 jaar voor “Waarom”), over de creatie van de tot dan toe onbestaande Belgische staat en identiteit, ten nadele van de Nederlandse bezetter. Dat Charles Rogier in die context liever een volledig Franstalig België zag, hoeft niemand te verwonderen?
      en nee, zwarte, witte of roze nesten doen er wat mij betreft niet toe, zolang de vogels maar enigszins proper gebekt zijn 😉

      Reply
  3. Beste Futta,
    Je gaat, vrees ik, voorbij aan de essentie van wat ik wou zeggen. “En als het nu eens waar was?” Geen rook zonder vuur. Je verwerpt de inhoud van Waarom op basis van twee redenen: het is geschreven door conservatieve collaborateurs (aka activisten), en er staan geen bronnen in.
    In een pamflet staan nooit bronnen, maar denk je nu echt dat zelfs die collaborateurs ALLES zo maar uit hun duim gezogen hebben? Het cijfermateriaal uit dit document verwerpen op basis van het ontbreken van bronnen is wel erg overhaast.
    Verwerpen dan omdat het door activisten geschreven is? De activisten waren op dat moment AFAIK geen populistische stroming, maar de top van de Vlaamse intelligentia, die de achteruitstellling van hun regio met lede ogen aanzag. Na 80 jaar officiele discriminatie besloten ze te reageren. De cijfers die ze citeren waren hun rechtvaardiging. Afgezien van de politieke achtergrond van de mensen die ze citeren, zijn deze cijfers niet verschrikkelijk, zelfs al was er maar een fractie van waar? Volgens mij moet elk gegeven op zijn waarde geschat worden, uit welke hoek het ook komt.
    ivm Charles Rogier: hij was de trendsetter en het belangrijkste symptoom van de Belgische eenmakingsgedachte: “roei het Vlaams als cultuurtaal uit”. Tot 1898 was de enige officiele taal in Belgie het Frans. Slechts vanaf 1963 was de Belgische grondwet in zijn Nederlandse vertaling rechtsgeldig. Je spreekt over verkeerde beslissingen van de Vlaamse beweging: was het geen verkeerde beslissing van de Belgische politici om het Vlaams te bestrijden en de Vlamingen te discrimineren? Zij hebben, door het Vlaams/Nederlands te onderdrukken, juist voor alle huidige tegenstellingen gezorgd. Het zou er misschien een pak rustiger aan toe gaan in de Belgische politiek, hadden ze toen de taal-diversiteit omarmd.
    En als je denkt dat Waarom 80 jaar te laat was om te reageren, kan ik je een andere anecdote vertellen: ik ben in Brussel geboren, ik werk in Brussel, bij een bedrijf waar het tot 1960 OFFICIEEL VERBODEN was om in het Nederlands te praten. De erfgenamen van Charles Rogier waren zelfs toen nog niet dood. En ze zijn het nog steeds niet, geloof me.

    Reply
  4. Goed nieuws Jan; we zijn het over 2 dingen eens!
    * nederlandstaligen werden in belgië systematisch achtergesteld
    * in “Waarom” staan misschien dingen die wel eens ten dele waar zouden kunnen zijn
    Maar om de propaganda van “Waarom” om die redenen dan maar tot het ultieme bewijs van de historische achterstelling van Nederlandstaligen uit te roepen, vind ik gezien de context, bijzonder kort door de bocht en zelfs contra-productief.
    Ik denk dat we er beter aan doen naar heden en toekomst te kijken (cfr. “De staatshervorming is misschien nog niet afgewerkt, maar Vlaanderen is een bijzonder welvarende regio, met eigen politieke organen en nu al verregaande autonomie”), maar als we ons dan toch persé in onze historische miserie willen wentelen, zouden we ons dan niet beter beroepen op min of meer objectieve , wetenschappelijke gegevens?

    Reply
  5. Ik heb afgelopen weekend nog eens naar één van onze bekende Vlaamse films gekeken: DAEMS.
    Ik denk niet dat deze film gebaseerd is op foutieve historische gegevens.
    De inhoud ervan bevestigd alleen maar het “waarom” en is dus een duidelijke illustratie ervan.

    Reply
  6. beste,misschien doe je er goed aan om eens uit te zoeken waarom die groep (en later een andere) collaboreerden in alle naiviteit….mogelijk was er wel een diepere oorzaak die dit pamflet duidelijk stelt en waar de Belgische franstalige) staat blijkbaar geen probleem in zag.
    nihil novi sub sole !

    Reply
    • Bedankt voor je voorstel Ray, maar over de redenen voor collaboratie in zowel WOI als WOII is er al heel wat degelijk studiewerk verricht, over de context van “Waarom … Daarom!” was -terwijl het in 2007 een 2de leven als propaganda-instrument beleefde- niet direct iets te vinden, vandaar bovenstaande bijdrage.
      Laat het me -drie jaar na datum- nog eens scherp stellen; het pamflet uit 1918 is propaganda waarmee de auteurs en de Raad van Vlaanderen wanhopig probeerden alsnog de steun van de bevolking voor de zelfverklaarde Vlaamse onafhankelijkheid te krijgen. Die steun hadden ze echter helemaal niet en de Duitse bezetter verklaarde in juli 1918 de onafhankelijkheid dan ook beëindigd en ontbond de Raad.
      De redenen waarom de auteurs collaboreerden en of ze dat al dan niet naïef deden, verandert niets aan die context en juist omwille van die context lijkt “Waarom … Daarom!” me zo ongeveer het slechtst mogelijke instrument waarmee iemand de Vlaamse zaak zou kunnen proberen verdedigen.

      Reply
      • Frank,
        U moet wel weten dat Ray een hardcore VB-er is die alles in het werk stelt om de collaboratie van sommige Vlamingen te vergoelijken. De heer Ray kan het ook niet laten om op zijn blog op een laag bij de grondse manier de N-VA de huid vol te schelden. Dat zegt al wat meer over het milieu van waaruit deze vraag/opmerking komt. Dat er in de collaboratie naïeve zielen meeliepen, dat zal wel. Maar ik heb zelf familie die in “den oorlog” verkeerd waren en, geloof mij, dat was niet uit naïviteit, maar uit pure adoratie voor het Derde Rijk met alles erop en eraan. Vb-er Ray gaat nogal graag de emo-toer op. Dat de Vlaamse strijd daarmee niet gediend is, zoals je zegt Frank, is terecht. Wat we nu nodig hebben is een rationeel, zakelijk en wetenschapelijk onderbouwd flamingantisme, waarmee de N-VA nu een puike rol speelt.
        Vriendelijke Groet

        Reply
  7. Laat ons stellen dat er geen rook zonder vuur is, dat er historisch gezien wel degelijk een sterke Vlaamse onderdrukking is geweest vanuit Wallonië, dewelke ook historisch bepaald werd door het Vlaamse verleden. De Vlaamse contreien zijn in het verleden opeenvolgend door grootheden bezet en gebruikt als wingewest.
    Het dient wel gezegd dat de Vlaamse strijd die al zolang heerst tot gevolg heeft gehad dat wij nu in onze taal kunnen schrijven, terwijl dit zonder de Vlaamse strijd onmogelijk zou geweest zijn want geen Vlaams onderwijs na de lagere school. Of dat wij de geschiedenis (denken te) kennen, omdat wij nu wel middelbaar en hoger onderwijs in onze taal kunnen volgen, of dat wij nu een eigen huis kunnen bezitten omdat er loon naar werken is, ook voor de Vlaming.
    Laat ons aub de Vlaamse strijd niet als onzin of nutteloos afdoen. Er is wel degelijk een nazindering van de Waalse overheersing in Vlaanderen.
    En tot slot, laat ons vooral onthouden dat er niet altijd solidariteit is geweest. De film Daens is wellicht wat geromantiseerd, en heeft an sich niet rechtstreeks met de Vlaamse strijd te maken, MAAR laat het duidelijk zijn dat er in die tijd weinig Vlaamse industriëlen waren.
    Met respect voor iedereen die zich ingezet heeft zodat ik het leven kan leiden dat ik nu leid…

    Reply
  8. In ieder geval: ik heb professor Juul Hannes (VUB, boek “De mythe van de omgekeerd transfers”)ooit in een intervieuw horen beweren dat wat in het pamlet van ‘Claudius Severus’ staat grotendeels zou kloppen…

    Reply
    • We blijven afwijken: deze -bijna 4 jaar oude- blogpost is geen inhoudelijke bespreking. Over het waarheidsgehalte kan ik me, gezien het gebrek aan objectieve en verifieerbare informatie, immers niet echt uitspreken.
      De historische context is daarentegen wat ze is; “Waarom” is christelijk-conservatieve propaganda van met de Duitse bezetter (politiek) collaborerende extremisten van tijdens de Eerste Wereldoorlog. Omwille van die context lijkt het pamflet me zo ongeveer het slechtst mogelijke instrument waarmee iemand in de 21ste eeuw de Vlaamse zaak zou kunnen proberen verdedigen.

      Reply
  9. Hallo,
    Ik kreeg ook een tijdje geleden dezelfde ppt in m’n mailbox. Ik ken de achtergrond van het boekje ‘Waarom’ maar al te goed en googlede Severius om nog ‘ns te achterhalen wat zijn werkelijke naam was.
    Ik las het eerste blogbericht met de nodige nieuwsgierigheid en moet toegeven dat ik de bedenkingen en opmerkingen van de schrijver (grotendeels) terecht vind. Zonder historicus te zijn (zoals hij aangeeft), geeft hij wel blijk van gedegen kritische zin. Men moet immers de zaken durven in vraag stellen en ook de “meer donkere” kanten van de geschiedenis onder ogen durven zien. Als historicus erger ik er me meermaals aan wanneer men met ‘historische voorbeelden’ aandraaft om een politiek statement te maken.
    Zelf voel ik me ook Vlaamsgezind en republikein, maar dat betekent niet dat ik m’n ogen sluit voor de (gefundeerde) bedenkingen van de schrijver. Ik treed hem bij wanneer hij het misplaatst vindt om oude propagandapamfletten te gebruiken om een situatie van vandaag aan te kaarten. Wat haalt het uit? En wil men een misverstand (vb. i.v.m. red de solidariteit), gebruik a.u.b. geen propaganda, zo verlies je immers meteen je geloofwaardigheid.
    Toch wilde ik graag enkele zaken rechtzetten (uit vakidiotie, allicht). Dat de toestand van Vlaanderen aan het begin van de 20ste eeuw schrijnend was, hoeft geen betoog. Maar dat wil niet zeggen dat men geen bedenkingen mag maken bij het gekozen cijfermateriaal van Severus, en zeker niet wanneer hij geen bronnen vermeldde! Het pamflet is inderdaad puur propagandamateriaal en zuiver bedoeld om onder de Vlaamse bevolking meer mensen warm te maken voor het aktivisme. De aanhang die de aktivisten hadden was immers bijzonder klein. Wie de archieven van de Raad van Vlaanderen doorneemt, merkt immers dat de frustratie daarrond bij de aktivisten zelf bijzonder groot was. Dat neemt niet weg dat aktivisten vaak in naam van de Vlaamse bevolking spraken. Dat de aanhang zo klein was, is vrij logisch. Laat me toe slechts twee redenen te geven: heel wat Vlamingen vochten nog steeds tegen de Duitsers aan de IJzer en niemand was in 1918 de verplichte tewerkstelling in Duitsland vergeten (die in het Etappengebiet nog steeds voortduurde!). Wat dat laatste betreft, betreurde de leiding van de aktivisten de verplichte tewerkstelling enkel en alleen omdat het hen aanhang kostte.
    Dat de aktivistische leiding “de top van de Vlaamse intelligentia” is zwaar overdreven. De Vlaamse intelligentia waren immers verdeeld over wat men moest doen met de Vlaamse kwestie ten tijde van de oorlog. Dat enkel de ‘top’ het licht zag, gaat er zwaar over. En hoe Vlaams was die? Nyegaard was immers een Nederlandse pangermanist… Met dat laatste wil ik niet gezegd hebben dat het aktivisme een samenraapsel was van Duitsgezinden. Integendeel, mensen collaboreren om allerlei redenen: om den brode, uit idealisme, uit opportunisme … Maar eenmaal men een dergelijke keuze gemaakt heeft, is het moeilijk om het tij te doen keren en radicaliseren mensen vaak (dat geldt evenzeer voor de ‘andere kant’). Tot slot vind ik het bestempelen van het activisme als een louter christelijk-conservatieve stroming incorrect. De leiding had voor een deel een dergelijk profiel, maar het aktivisme werd gedragen door mensen van allerlei slag. Denken we maar aan communist Jef Van Extergem, Paul van Ostayen en vele Jong-daensisten…
    Dat België als land vandaag nog niet helemaal is wat het zou moeten zijn, is allicht te verklaren uit het verleden, maar vergeet niet dat politiek aan de toekomst werkt en dat men mensen enkel kan overtuigen met gefundeerde argumenten.
    Voor wie wat wil lezen over aktivisme, ziehier enkele nuttige tips. In deze boeken kan men wel de bronnen lezen – over de interpretatie ervan kan men discussiëren 😉
    DE SCHAEPDRIJVER, S. De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. 1997
    VANDEWEYER, L. Collaboreren en arbeiders deporteren! Dilemma’s voor activisten en Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog? In Brood en Rozen. Tijdschrift voor de geschiedenis van de sociale Beweging. Jg. 1996, nr. 4, pp. 15-32.
    VANDEWEYER, L. Splijtzwammen in Sint-Martens-Bodegem. Activisten in een Pajotse dorpsgemeente tijdens de Eerste Wereldoorlog. In Eigen Schoon en de Brabander, jg LXXXV (2002), nr. 1-4, pp. 91-150
    VANDEWEYER, Volksopbeuring in NEVB, pp. 3545-3546.
    VAN HEES, P. Activisme. In NEVB, pp. 205-224.
    VAN HEES, P. Jong-Vlaanderen. In NEVB, pp. 1581-1583.
    VANACKER, D. Het aktivistisch avontuur. Gent, 1991.
    WILS, L. Flamenpolitik en aktivisme, Vlaanderen tegenover België in de Eerste Wereldoorlog.
    Leuven, 1974

    Reply

Leave a Reply to frank Cancel reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.